Warszawscy nauczyciele o profilaktyce i niewłaściwych zachowaniach uczniów

W 2011 r. na zlecenie Biura Polityki Społecznej Urzędu m. st. Warszawy przeprowadzono badanie pt. „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Warszawie w ocenie nauczycieli”. Poniżej prezentujemy wybrane wyniki dotyczące realizacji profilaktyki w szkołach oraz form agresji uczniów wobec nauczycieli.

Badania przeprowadzono wśród pedagogów, psychologów szkolnych, wychowawców klas 3 gimnazjum oraz klas 2 szkół ponadgimnazjalnych z terenu Warszawy (149 osób), za pośrednictwem anonimowych wywiadów indywidualnych. Równolegle, w wylosowanych szkołach, przeprowadzono pomiary ankietowe wzorowane na metodologii ESPAD wśród uczniów¹⁾.
Realizatorem badań był Instytut Psychologii Zdrowia Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.

Uczestnicy badań

W próbie znalazło się 50 wychowawców klas 3 gimnazjów (34%), 54 wychowawców klas 2 szkół ponadgimnazjalnych (36%) oraz psychologowie/pedagodzy szkolni: 21 (14%) – z gimnazjów i 24 (16%) – ze szkół ponadgimnazjalnych. Prezentowane niżej dane zostały zróżnicowane i dotyczą odpowiedzi wychowawców (N=104) oraz całej próby (N=149).

Tematyka programów profilaktycznych

Wychowawcy klas proszeni byli o wskazanie tematyki programów profilaktycznych realizowanych w klasach w okresie 12 miesięcy. Respondenci z gimnazjów najczęściej wskazywali na programy dotyczące picia alkoholu przez młodzież (86%) oraz dotyczące sięgania po narkotyki (86%). W dalszej kolejności wymieniano projekty z zakresu przeciwdziałania agresji i przemocy rówieśniczej (80%), dotyczące palenia papierosów (72%) oraz cyberprzemocy (51%). Odmiennie wyglądały deklaracje wychowawców ze szkół ponadgimnazjalnych: 71% – programy na temat używania narkotyków; 63% – palenia papierosów; 57% – picia alkoholu; 55% – agresji i przemocy wśród młodzieży; 25% – cyberprzemocy.

Tylko kilkoro wychowawców z gimnazjów i kilkoro ze szkół ponadgimnazjalnych zadeklarowało, iż w ramach zajęć profilaktycznych poruszano także inne niż wymienione powyżej tematy, dotyczące np. HIV/AIDS, używania tzw. dopalaczy i in.

Subiektywna ocena przydatności zajęć profilaktycznych dla uczniów

Grupę wychowawców, którzy zadeklarowali, że w ciągu roku prowadzono zajęcia profilaktyczne, poproszono o dokonanie ewaluacji ich przydatności dla uczniów. Badani posługiwali się skalą od 1 (ocena najniższa) do 6 (ocena najwyższa).

W przypadku programów dotyczących szkód związanych z paleniem papierosów przez młodzież, średnia arytmetyczna osiągnęła poziom 4,5 w gimnazjach (N=43) i 4,4 w szkołach ponadgimnazjalnych (N=33). Ocena przydatności programów z zakresu szkód związanych z piciem alkoholu: w obu typach szkół odnotowano takie same średnie – 4,5 (N=43, N=33). Ewaluacja dotycząca programów odnoszących się do szkód związanych z używaniem narkotyków: 4,6 (gimnazja, N=41), 4,8 (szkoły ponadgimnazjalne, N=33). Zajęcia na temat agresji i przemocy rówieśniczej: 4,7 (gimnazja, N=41), 4,9 (szkoły ponadgimnazjalne, N=33). Programy z zakresu cyberprzemocy: 4,7 (gimnazja, N= 41), 5,2 (szkoły ponadgimnazjalne, N=33).

Ocena własnej wiedzy na temat wpływu substancji psychoaktywnych na zdrowie

Spośród respondentów z gimnazjów (N=71) 96% uznało, że ma wystarczającą wiedzę na temat wpływu alkoholu na zdrowie; w szkołach ponadgimnazjalnych (N=78) odnotowano 91% takich odpowiedzi. W przypadku autoewaluacji dotyczącej wiedzy z zakresu wpływu palenia papierosów na zdrowie 97% badanych z gimnazjów i 95% spośród respondentów pracujących w szkołach ponadgimnazjalnych zadeklarowało wystarczającą wiedzę. Takich odpowiedzi odnoszących się do wiedzy na temat wpływu używania narkotyków było (odpowiednio): 87% i 79%.

Ocena własnej wiedzy na temat programów profilaktycznych

Badani najczęściej deklarowali, że mają wystarczającą wiedzę na temat programów profilaktycznych dla młodzieży dotyczących alkoholu: 76% – gimnazja (N=71) i 72% (szkoły ponadgimnazjalne (N=78). Takie same wskazania odnotowano w przypadku autoewaluacji wiedzy na temat programów profilaktycznych dotyczących palenia papierosów. Najniższe odsetki takich deklaracji odnotowano w odniesieniu do własnej wiedzy na temat programów z zakresu używania narkotyków (odpowiednio) – 66% i 58% (wskazania na odpowiedź „mam niewystarczającą wiedzę”: gimnazja – 23%, szkoły ponadgimnazjalne – 22%; „trudno powiedzieć”: 11% – gimnazja, 20% – szkoły ponadgimnazjalne).

Rozpowszechnienie różnych form agresji wobec nauczycieli w ocenie respondentów

W tabeli zaprezentowano różne, zdefiniowane przez badaczy, formy zachowań agresywnych uczniów wobec nauczycieli²⁾. Do najczęściej spotykanych form agresji i niesubordynacji należy lekceważenie (okazywanie braku szacunku), ignorowanie poleceń, niestosowane zachowywanie się wskazujące na możliwość bycia pod wpływem substancji psychoaktywnych i nieprzyjemne komentarze. Sporadycznie deklarowano doświadczanie takich zachowań, jak: groźby ze strony uczniów, przemoc fizyczna, niszczenie mienia nauczycieli, czy cyberprzemoc. Oczywiście należy pamiętać, że znaczenie różnych wymienionych w tabeli zachowań jest niewspółmierne i np. nawet jednostkowe przypadki szarpania czy uderzania nauczycieli należy analizować w innym wymiarze niż odmowę wykonania polecenia.

Rozpowszechnienie różnych form agresji uczniów wobec nauczycieli w gimnazjach (N=71) i szkołach ponadgimnazjalnych (N=77); w proc.

Oprac. na podst. Raport z badania „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Warszawie w ocenie nauczycieli”, IPZ PTP, Warszawa październik 2011, s. 101, 103.