KOMPETENCJE ZAWODOWE PROFILAKTYKA
Kompetencje zawodowe profilaktyka pod kątem skonstruowania podstawy programowej szkolenia w tej dziedzinie.
Jeden z fundamentalnych dla nas problemów, to jak nazywać profilaktykę, którą chcemy się zajmować i to nie jest tylko kwestia terminologii, ale oczywiście też merytoryczna. Opowiadam się za określeniem „profilaktyka zachowań ryzykownych” – stoją za nim mocne uzasadnienia teoretyczne, chociażby koncepcja Jessora i jest to bardziej całościowe traktowanie problemów człowieka, podczas gdy to, o czym się mówi w krytyce podejścia skoncentrowanego na uzależnieniu, to jego fragmentaryczność.
Wiemy, że w tej chwili o uzależnieniach mówi się raczej z perspektywy szkód zdrowotnych: uzależnienie jest jedną ze szkód zdrowotnych, która towarzyszy ludziom nadużywającym substancji, czy używającym ich ryzykownie, w związku z czym nie ma merytorycznego powodu, żeby koncentrować się tylko na jednym problemie. Powody są bardziej formalne: wokół uzależnień istnieje infrastruktura prawna i instytucjonalna, jest finansowanie, są ustawy, gdzie uzależnienia są wpisane i tego nie zmienimy. W związku z tym, przygotowując program szkolenia, trzeba znaleźć wyjście kompromisowe.
PODSTAWY TEORETYCZNE PROFILAKTYKI
Moja propozycja jest taka, żeby szkolić w podstawach teoretycznych, które ujmują ogół zachowań ryzykownych, żeby uczestnik szkolenia rozumiał, w jakim obszarze się porusza, a następnie wyodrębnić specyficzne moduły, np. używanie substancji i powstawanie uzależnień chemicznych, to jest jakaś specyfika. Czynniki ryzyka i czynniki chroniące w dużym stopniu są wspólne dla wielu zachowań ryzykownych, ale występują też czynniki specyficzne, dla uzależnień to m.in. dostępność, rozpowszechnienie, rodzaj substancji, czy regulacje i skutki prawne. Jeżeli ktoś pracuje na rzecz profilaktyki agresji, przemocy czy innych zachowań antyspołecznych, lub w profilaktyce HIV/AIDS, czy uzależnień behawioralnych, problemów szkolnych, samobójstw, ryzykownych zachowań seksualnych itd. – wtedy trzeba mu wyłożyć specyfikę tych obszarów.
Profilaktyk powinien mieć wiedzę o niepożądanych zachowaniach, zarówno tą teoretyczną, jak i tą specyficzną.
Proponuję stworzyć taką podstawę, która jest zakorzeniona w koncepcji zachowań ryzykownych – opartą o kotwice teoretyczne, które nie podlegają aktualnie wątpliwości. Przy czym to są nie tylko zachowania ryzykowne – jest znacząca literatura, która nazywa te zachowania antyspołecznymi (tam też jest używanie substancji psychoaktywnych) i to są trochę inne odniesienia teoretyczne, jest koncepcja Achenbacha mówiąca o tych zachowaniach, jako zaburzeniach eksternalizacyjnych… Należałoby to również wyłożyć.
Profilaktyk powinien być wyposażony w wiedzę, która eksploruje najważniejsze koncepcje teoretyczne.
- Czynniki ryzyka i czynniki chroniące, zakorzenione w koncepcji resilience
czynniki ryzyka i czynniki chroniące są w tej chwili alfabetem profilaktyka, a koncepcja resilience to nazywa, nadaje temu pewien sens, mówi o wzajemnych zależnościach tych czynników, pokazuje, że ludzie potrafią sobie radzić w trudnych warunkach, czyli że można za pomocą ekspozycji, zwiększania ekspozycji na czynniki chroniące powiększać szanse osób żyjących w trudnych, zagrażających warunkach. - Koncepcja społeczno-ekologiczna, koncepcja rozwoju
jest istotna ze względu na to, że w profilaktyce trzeba uwzględniać środowiska socjalizacyjne, czy środowiska dorastania: rodzina, szkoła, społeczność lokalna, grupa rówieśnicza, i trzeba pracować z tymi wszystkimi środowiskami socjalizacyjnymi, żeby osiągnąć efekt. - neuropsychologia informuje nas o dysharmonii rozwojowej
która polega na tym, że część mózgu rozwija się wcześniej, a część później. Neuropsychologia pokazuje, jakie ma to związki z podejmowaniem decyzji, oceną konsekwencji, podejmowaniem ryzykownych zachowań i wyjaśnia w jakimś sensie procesy wchodzenia w zachowania ryzykowne młodych ludzi - jest wiele koncepcji socjalizacyjnych
nie będę się na nich koncentrował, ale one też akcentują kwestię podstawowych środowisk, wartości i norm społecznych
Tę listę można oczywiście poszerzać, ale zdaję sobie sprawę, że profilaktyk nie będzie chciał być teoretykiem, więc na tym tle należałoby przejść do kwestii dotyczących obszaru, w którym on funkcjonuje.